Ο Noam Chomsky για τη Δημοκρατία

Ο Noam Chomsky για τη Δημοκρατία

http://eranistis.net/wordpressο 

Φάνης Καψωμάνης

Με αφορμή την επονομαζόμενη στις μέρες μας μεγάλη οικονομική κρίση, η οποία, συνδυαζόμενη από τη μια με (και υποκινούμενη από) τους οικονομικούς ανταγωνισμούς των επιχειρήσεων οικονομικών κολοσσών και των κυβερνήσεων των αναπτυγμένων κρατών, και από την άλλη με τη βίαιη και πολύτροπη επίθεση ενάντια στα (από καιρό κατακτημένα) δικαιώματα, τον τρόπο ζωής και την ισχύ των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών και οικονομικών στρωμάτων, και έχοντας έτσι επιφέρει από μικρές έως πολύ μεγάλες αλλαγές στη ζωή του καθενός από μας, έχουμε αρχίσει, ο καθένας ατομικά, αλλά και ως ομάδες – μικρές – να σκεφτόμαστε σχετικά με την κοινωνία στην οποία ως τώρα ζούσαμε, τις δομές και τον τρόπο οργάνωσής της, το πολίτευμα και τις αρχές της. Και από όποια πλευρά κι αν το κοιτάξουμε, θα δούμε πως στη βάση του όλου ζητήματος, τουλάχιστον όσον αφορά τη χώρα μας, με τις ιδιαίτερες και γνωστές σε όλους μας παθογένειές της, που την κατέστησαν εύκολο θύμα της οικονομικής κρίσης, βρίσκεται μια κρίση του τρόπου πολιτικής οργάνωσης και λειτουργίας της, μια κρίση τελικά δημοκρατίας.

Μάθαμε τόσα χρόνια να λέμε πως η δημοκρατία είναι το άριστο πολίτευμα, πως η χώρα μας είναι μια δημοκρατική χώρα, πως ζούμε σε μια δημοκρατία κι εμείς είμαστε δημοκρατικοί πολίτες. Για ποια δημοκρατία μιλάμε όμως; Όχι φυσικά για την αρχαία αθηναϊκή, την «άμεση». Σίγουρα όχι και για τη σοσιαλιστική, την οποία, όσοι δεν είμαστε κομμουνιστές παλαιάς κοπής, αρεσκόμαστε να αποκαλούμε «υπαρκτό σοσιαλισμό». Μήπως όμως θα έπρεπε να αποκαλούμε και τη δική μας κοινωνία, αλλά και όλες τις δυτικές, ως χώρες της 

«υπαρκτής δημοκρατίας», σε αντιδιαστολή με αυτό που θα έπρεπε πραγματικά να είναι;

Και από όποια πλευρά κι αν το κοιτάξουμε, θα δούμε πως στη βάση του όλου ζητήματος, τουλάχιστον όσον αφορά τη χώρα μας, με τις ιδιαίτερες και γνωστές σε όλους μας παθογένειές της, που την κατέστησαν εύκολο θύμα της οικονομικής κρίσης, βρίσκεται μια κρίση του τρόπου πολιτικής οργάνωσης και λειτουργίας της, μια κρίση τελικά δημοκρατίας.

Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού θεωρώ πολύ χρήσιμο να ρίξουμε όλοι μας μια ματιά σ’ ένα κείμενο του Noam Chomsky για τη δημοκρατία (το οποίο περιέχεται στο βιβλίο του «Νέα Τάξη: Μυστικά και Ψέμματα», ελλ. μτφρ. Α. Αλαβάνου, Αθήνα 2000, σ.17-21): για το πώς αυτή λειτουργεί, ποιους και πώς εκλέγει ως υπεύθυνους για τη λειτουργία της, πώς αυτοί εκπαιδεύονται για να ασκήσουν το λειτούργημά τους και με ποια μέσα βοηθούνται στην άσκηση των καθηκόντων τους. Γράφει λοιπόν ο μεγάλος σύγχρονος διανοητής:

 «Ο Λίπμαν […] υποστήριξε ότι σε μία δημοκρατία που λειτουργεί σωστά υπάρχουν τάξεις πολιτών. Υπάρχει πρώτ’ απ’ όλα η τάξη των πολιτών που πρέπει να συμμετέχουν ενεργητικά στη διαχείριση των δημοσίων υποθέσεων. Αυτή είναι η ειδικευμένη τάξη. Είναι οι άνθρωποι που αναλύουν, εκτελούν, παίρνουν αποφάσεις και διαχειρίζονται τα πράγματα στα πολιτικά, οικονομικά και ιδεολογικά συστήματα. Αυτό είναι μόνο ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Φυσικά, οποιοσδήποτε προτείνει αυτές τις ιδέες, πάντα είναι μέλος αυτής της μικρής ομάδας και μιλά για το τι θα έπρεπε να κάνουν γιααυτούς τους άλλους. Αυτούς τους άλλους, αυτούς έξω από τη μικρή ομάδα, τη μεγάλη πλειονότητα του πληθυσμού, το «κοπάδι που τα ’χει χαμένα», όπως έλεγε ο Λίπμαν. Πρέπει να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας από το «ποδοπάτημα και το βρυχηθμό του ζαλισμένου κοπαδιού». Τώρα υπάρχουν δύο «λειτουργίες» σε μια δημοκρατία: Η ειδικευμένη τάξη, οι υπεύθυνοι άνθρωποι διεξάγουν την εκτελεστική λειτουργία, που σημαίνει ότι αυτοί είναι που σκέφτονται, σχεδιάζουν και καταλαβαίνουν τα κοινά συμφέροντα. Μετά είναι και το ζαλισμένο κοπάδι, και αυτό έχει μια λειτουργία στη δημοκρατία. Η λειτουργία του σε μια δημοκρατία, είπε, συνίσταται στο να αποτελεί τους «θεατές» και όχι τους συμμετέχοντες στη δράση. Αλλά έχει κάτι περισσότερο από αυτή τη λειτουργία, γιατί υπάρχει δημοκρατία. Περιστασιακά επιτρέπεται να ρίχνει το βάρος του στο ένα ή το άλλο μέρος της ειδικευμένης τάξης. Με άλλα λόγια, επιτρέπεται στα μέλη του κοπαδιού να πουν «Σε θέλουμε για αρχηγό μας» ή «Θέλουμε εσένα για αρχηγό μας». Και αυτό επειδή υπάρχει δημοκρατία και όχι απολυταρχία. Αυτό λέγεται εκλογές. Αλλά αφού έχουν εκλέξει το ένα ή το άλλο μέρος της ειδικευμένης τάξης, υποτίθεται ότι βυθίζονται πάλι και γίνονται θεατές της δράσης και όχι συμμετέχοντες. Αυτή είναι μια δημοκρατία που λειτουργεί σωστά.

Και υπάρχει λογική σ’ αυτό. Υπάρχει ακόμη ένα είδος αναγκαστικής ηθικής αρχής. Η αναγκαστική ηθική αρχή είναι ότι η μάζα του κοινού είναι πολύ ηλίθια για να μπορεί να κατανοεί τα πράγματα. Εάν επιχειρήσουν αυτοί οι άνθρωποι να συμμετέχουν στη διαχείριση των δικών τους υποθέσεων, το μόνο που θα προκαλέσουν είναι προβλήματα. Συνεπώς, θα ήταν ανήθικο και μη αρμόζον να τους επιτρέψουμε να το κάνουν. Πρέπει να δαμάσουμε το ζαλισμένο κοπάδι, να μην επιτρέψουμε στο ζαλισμένο κοπάδι να οργιστεί και να τσαλαπατήσει και να καταστρέψει τα πράγματα. Είναι ακριβώς η ίδια λογική που λέει ότι δεν είναι σωστό να αφήνεις σε ένα παιδί τριών χρονών αυτό το είδος της ελευθερίας, διότι δεν ξέρει πώς να χειριστεί αυτή την ελευθερία. Αντίστοιχα, δεν επιτρέπεις στο ζαλισμένο κοπάδι να συμμετέχει στη δράση. Θα προκαλέσει μπελάδες.

Μάθαμε τόσα χρόνια να λέμε πως η δημοκρατία είναι το άριστο πολίτευμα, πως η χώρα μας είναι μια δημοκρατική χώρα, πως ζούμε σε μια δημοκρατία κι εμείς είμαστε δημοκρατικοί πολίτες.

Έτσι, χρειαζόμαστε κάτι για να δαμάσουμε το ζαλισμένο κοπάδι, κι αυτό το κάτι είναι η νέα επανάσταση στην τέχνη της δημοκρατίας: Η κατασκευή συναίνεσης. Τα μέσα ενημέρωσης, τα σχολεία και η λαϊκή κουλτούρα πρέπει να καταμεριστούν.

[…] Αυτή η άποψη έχει αναπτυχθεί από πολλούς ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ συμβατική. Για παράδειγμα, ο εξέχων θεολόγος και επικριτής της εξωτερικής πολιτικής Ράινχολντ Νίμπουρ, που μερικές φορές αποκαλούνταν «ο θεολόγος του κατεστημένου», ο γκουρού Τζορτζ Κέναν και οι διανοούμενοι του Κένεντι αποφάνθηκαν ότι ο ορθολογισμός είναι μια ικανότητα που περιορίζεται σε πολύ στενό κύκλο ανθρώπων. Οι περισσότεροι άνθρωποι καθοδηγούνται από το συναίσθημα και την παρόρμηση. Εκείνοι από εμάς που έχουν ορθολογισμό πρέπει να δημιουργήσουν τις «αναγκαίες ψευδαισθήσεις» και το συγκινησιακό δυναμικό των «υπεραπλουστεύσεων» για να κρατήσουν τα απλοϊκά κουτορνίθια λίγο πολύ σε συντεταγμένη πορεία. Αυτό έγινε ουσιώδες τμήμα της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης. Στη δεκαετία του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Χάρολντ Λάσγουελ, ιδρυτής του σύγχρονου επιστημονικού κλάδου της επικοινωνίας και ένας από τους εξέχοντες Αμερικανούς πολιτικούς επιστήμονες, εξήγησε ότι δε θα έπρεπε να υποκύψουμε στους «δημοκρατικούς δογματισμούς ότι οι άνθρωποι είναι οι καλύτεροι κριτές των δημοσίων συμφερόντων τους». Διότι δεν είναι, εμείς είμαστε οι καλύτεροι κριτές των δημοσίων συμφερόντων. Συνεπώς, εκτός της συνηθισμένης ηθικότητας, πρέπει να σιγουρέψουμε ότι δε θα έχουν την ευκαιρία να δράσουν στη βάση των εσφαλμένων εκτιμήσεών τους. Σε εκείνο που επί των ημερών μας αποκλήθηκε ολοκληρωτικό κράτος ή στρατιωτικό κράτος, αυτό είναι εύκολο. Απλώς, κρατάτε ένα ρόπαλο απάνω από τα κεφάλια τους και εάν παρεκκλίνουν τους το κοπανάτε στο κεφάλι. Αλλά καθώς η κοινωνία γίνεται όλο και πιο ελεύθερη και πιο δημοκρατική, χάνετε αυτήν την ικανότητα. Συνεπώς, πρέπει να στραφείτε στις τεχνικές της προπαγάνδας. Η λογική είναι σαφής. Η προπαγάνδα είναι για τη δημοκρατία ό,τι το ρόπαλο σε ένα ολοκληρωτικό κράτος. Αυτό είναι σοφό και καλό, διότι, και πάλι, τα κοινά συμφέροντα διαφεύγουν από το ζαλισμένο κοπάδι. Αυτοί, του κοπαδιού, δεν μπορούν καν να τα σκεφτούν».

Οι συσχετισμοί είναι σαφείς και οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα, χώρες και γεγονότα δεν είναι καθόλου τυχαία. Τι θέλουμε να είμαστε λοιπόν; Κοπάδι ζαλισμένο και υπό επαγγελματία βοσκού φερόμενο ή πραγματική κοινωνία υπεύθυνων, δημοκρατικών και συμμετεχόντων αληθινών πολιτών; Η επιλογή, αν και όχι εύκολα υλοποιήσιμη, είναι δική μας.